KREDİ DERECELENDİRME VE DEĞERLENDİRME SİSTEMİ GENEL ESASLARI

Hazine Müsteşarlığı, T.C. Merkez Bankası ve Merkezi Kayıt Kuruluşu ile ilgili işlemler hariç olmak üzere, kredi derecelendirme veya değerlendirme sistemlerinden elde edilen sonuçlara dayalı olarak bankalara, sermaye piyasası aracı kurumlarına, saklama kuruluşlarına ve diğer finansal kuruluşlara Yönetim Kurulu tarafından tahsis edilecek kredi, risk, saklama, teminat veya işlem limitleri ile Takasbank tarafından işletilen veya Merkezi Karşı Taraf hizmeti verilen piyasalarda Yönetim Kurulu tarafından kredi derecelendirme ve değerlendirme sonuçlarına dayalı olarak yapılacak üyelik belirlemeleri içsel kredi derecelendirme ve değerlendirme sistemi kapsamındadır.   

Üyelik veya kredi ilişkisi tesis edilecek/edilmiş Türkiye’de faaliyette bulunan finansal kuruluşların kredi değerliliğini ve Takasbank’a karşı doğmuş veya doğacak taahhütlerini yerine getirme güçlerini standart bir şekilde ölçerek finansal güçlülük derecesini temsil eden notlar altında tasnifini sağlamak amacıyla dizayn edilmiş model ve yöntemler, içsel kredi derecelendirme ve değerlendirme sistemini ifade eder.   

Takasbank içsel kredi derecelendirme ve değerlendirme sisteminin amacı,   

a) Takasbank tarafından kredi kullandırılacak veya tevdiatta bulunulacak yurt içi veya yurtdışında yerleşik banka, aracı kurum ve diğer finansal kuruluşlara tahsis edilecek kredi limitlerinin belirlenmesinde,  

b) Takasbank tarafından satın alınacak borçlanma senetleri için tahsis edilecek kredi limitlerinin belirlenmesinde,  

c) Takasbank tarafından işletilen veya Merkezi Karşı Taraf hizmeti verilen piyasalarda üyelik türlerinin belirlenmesinde,  

ç) Takasbank tarafından işletilen veya Merkezi Karşı Taraf hizmeti verilen piyasalarda üyelere tahsis edilecek risk veya işlem limitlerinin belirlenmesinde,  

d) Takasbank’ın kredi işlemlerinde veya Takasbank tarafından işletilen veya Merkezi Karşı Taraf hizmeti verilen piyasalarda teminat olarak kabul edilecek banka garantisi veya borçlanma aracı limitlerinin belirlenmesinde,  

e) Takasbank’ın kendi portföyüne, üyelerine veya üyelerin müşterilerine ait sermaye piyasası araçlarının muhafaza edildiği saklama kuruluşlarına tahsis edilecek saklama limitlerinin belirlenmesinde  

karşı tarafın kredi değerliliğini ölçme amacıyla kullanılacak içsel kredi derecelendirme veya değerlendirme sistemlerinin kuruluşuna ve içsel veya bağımsız kredi derecelendirme veya değerlendirme sonuçlarının kredi, risk, saklama, teminat veya işlem limitlerinin tahsisinde kullanımına ilişkin genel esasları belirlemektir.   

İçsel kredi derecelendirme ve değerlendirmesinde kullanılacak yöntem ve modeller belirlenen genel esaslar çerçevesinde düzenlenir. İçsel kredi derecelendirme ve değerlendirme çalışması yapılacak banka, aracı kurum ve diğer finansal kuruluşlar için her bir gruba özgü ayrı model ve yöntemler kullanılmaktadır.  

İçsel Kredi Derecelendirme ve Değerlendirme Sistemi  

Finansal veri ve rasyolar  

İçsel kredi derecelendirme ve değerlendirme çalışmalarında kullanılacak finansal veriler Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye Finansal Kurumlar Birliği, Türkiye Katılım Bankaları Birliği, Türkiye Sigorta, Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği ve Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği gibi sektör birliklerinden ve/veya doğrudan hakkında kredi derecelendirme ve değerlendirme çalışması yürütülen kuruluştan sağlanır. Analize konu edilecek finansal verilerin bağımsız denetimden geçmiş finansal raporlardan sağlanmış olması şarttır.  

Finansal veri veya bu verilerden elde edilen finansal rasyoların kredi derecelendirme ve değerlendirme sonucuna etkisi %60’dan aşağı olamaz.  

Piyasa verileri ve rasyolar  

İçsel kredi derecelendirme ve değerlendirmesinde hakkında kredi derecelendirme ve değerlendirme çalışması yürütülen kuruluşun etkinliğini ölçmeye yönelik piyasa verileri kullanılabilir.  

Piyasa verilerine veya verilerden elde edilen rasyoların kredi derecelendirme ve değerlendirme sonucuna etkisi %20’den fazla olamaz.  

Kurumsal derecelendirme notları ve finansal olmayan diğer veriler  

İçsel kredi derecelendirme ve değerlendirmesinde, SPK tarafından yetkilendirilmiş derecelendirme şirketlerinden alınan bağımsız kurumsal derecelendirme notları ile ortak ve üst düzey yöneticilerin moral karakterleri, yetkinlikleri, dahil olunan sermaye grubunun itibar ve faaliyetleri başta olmak üzere uzman kanaat ve değerlendirmesine dayalı finansal olmayan diğer veriler kullanılabilir.  

Bağımsız kurumsal derecelendirme notları ve finansal olmayan diğer verilerin kredi derecelendirme ve değerlendirme sonucuna etkisi %40’dan fazla olamaz.  

Eşik veya baz değer ve oranlar  

İçsel kredi derecelendirme ve değerlendirmesinde, değerlendirmeye konu kuruluşa ait veri ve rasyoların olumlu/yeterli veya olumsuz/yetersiz olduğunun veya olumluluk/yeterlilik veya olumsuzluk/yetersizlik derecesinin tespitinde ilgili grubun veya sektörün ortalamaları, standart rasyolar veya genel kabul görmüş veya uzman görüşüne dayalı oranlar eşik veya baz değer veya oran olarak kullanılır.  

Kredi derecelendirme ve değerlendirme sonuçları  

İçsel kredi derecelendirme ve değerlendirme modellerinden çıkan sonuçların, hakkında değerlendirme yapılan kuruluşun kısa (bir yıla kadar olan) dönem finansal güçlülüğünü aşağıda belirtilen beş gruptan birisinde sınıflandırılır.

Tablo 1_ Kredi derecelendirme ve değerlendirme sonuçları  

Bağımsız kredi derecelendirme notları ile karşılaştırma  

İçsel kredi derecelendirme ve değerlendirme modellerinin kredi değerliliğini ölçme gücü aynı kuruluşların bağımsız kredi derecelendirme kuruluşlarından aldıkları notlarla karşılaştırılarak test edilir. Prosedürlerde, her bir modelin içsel kredi derecelendirme ve değerlendirme not sistemi uluslararası kabul görmüş notasyonlar esas alınarak bağımsız kredi derecelendirme kuruluşlarınca kullanılan not sistemi ile eşleştirilir. Eşleştirme tablolarına göre arada bariz farklılıkların bulunması halinde, içsel kredi derecelendirme ve değerlendirme sonuçları bağımsız kredi derecelendirme notları baz alınarak düzeltilir. Düzeltme içsel kredi derecelendirme ve değerlendirme modellerinin daha düşük kredi değerliliğine işaret etmesi halinde ihtiyari, bağımsız kredi derecelendirme notlarının daha düşük kredi değerliliğine işaret etmesi halinde zorunludur. Değerlendirilen kuruluşun yurtdışındaki merkezinin veya yurtiçi veya yurtdışında yerleşik hakim hissedarlarının bağımsız kredi derecelendirme notları, değerlendirilen kuruluşu destekleme güç ve niyetleri ile değerlendirilen kuruluşa olası etkileri de dikkate alınarak, içsel kredi derecelendirme notlarının olumlu veya olumsuz yönde düzeltilmesinde kullanılabilir.

Kredi derecelendirme notları dikkate alınabilecek bağımsız derecelendirme kuruluşları belirlenirken, ulusal ve uluslararası düzeydeki güvenilirlikleri, verdikleri bağımsız kredi derecelendirme notlarının bankacılık mevzuatında tanınıp tanınmaması, BDDK veya SPK tarafından yetkilendirilip yetkilendirilmedikleri gibi kriterler dikkate alınır.  

İçsel Kredi Derecelendirme ve Değerlendirmesine Dayalı Üyelik

İçsel kredi derecelendirme ve değerlendirme sonuçları Takasbank tarafından takas ve/veya merkezi karşı taraf hizmeti verilen piyasalarda yapılacak genel veya doğrudan takas/merkezi karşı taraf üyeliği ayrımlarında baz alınabilir. Genel takas üyeleri için aranacak içsel derecelendirme ve değerlendirme sınıfının (B) seviyesinden daha düşük olmaması esastır. Üyelik türleri itibariyle aranacak asgari içsel kredi derecelendirme ve değerlendirme notları ilgili piyasa düzenlemelerinde açıklanır.  

Bağımsız Kredi Derecelendirme Notlarının Kullanımı

Yurtdışında yerleşik kuruluşlar bağımsız kredi derecelendirme notlarına dayalı olarak üyeliğe kabul edilebilir, lehlerine kredi, risk, teminat, işlem veya saklama limiti tahsis edilebilir. Yurtdışında yerleşik kuruluşlara verilen bağımsız kredi derecelendirme notlarının Yönetim Kurulu’nca üyeliğe kabul ve/veya limit tahsisine dayanak teşkil edebilmesi için, ilgili kuruluşların asgari iki uluslararası bağımsız kredi derecelendirme firması tarafından verilmiş geçerliliğini muhafaza eden yatırım yapılabilir seviyede uzun vadeli uluslararası (yabancı para) bağımsız kredi derecelendirme notuna sahip olması gerekir.

Yurtdışında yerleşik kuruluşlar için bağımsız kredi derecelendirme notlarına dayalı olarak tahsis edilecek toplam limit Genel Müdür’ün teklifi ile Yönetim Kurulu’nca belirlenir.

Türkiye’de faaliyette bulunan ancak Takasbank tarafından içsel kredi derecelendirme ve değerlendirmesine tabi tutulması mümkün olmayan veya henüz içsel kredi derecelendirme ve değerlendirmesine tabi tutulamamış kuruluşlar, bağımsız kredi derecelendirme notlarına dayalı olarak üyeliğe kabul edilebilir, lehlerine kredi, risk, teminat, işlem veya saklama limiti tahsis edilebilir. Bağımsız kredi derecelendirme notlarının Yönetim Kurulu’nca üyeliğe kabul ve/veya limit tahsisine dayanak teşkil edebilmesi için, ilgili kuruluş hakkında asgari birisi uluslararası olmak üzere en az iki bağımsız kredi derecelendirme firması tarafından verilmiş yatırım yapılabilir seviyede geçerliliğini muhafaza eden uzun vadeli ulusal (yerel para) veya uluslararası (yabancı para) bağımsız kredi derecelendirme notuna sahip olması gerekir.

Türkiye’de yerleşik kuruluşlar için bağımsız kredi derecelendirme notlarına dayalı olarak tahsis edilebilecek üst limit toplamı eşleştirme tabloları esas alınarak hesaplanır.