GENEL TANIM
"Merkezi Takas Kuruluşlarının Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Genel Yönetmelik"in (Yönetmelik) 22’nci maddesi kapsamında, Bankamızın işletmekte olduğu Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemi'nin yan faaliyeti olan Elektronik Ürün Senedi (ELÜS) Piyasası'na 25/06/2015 tarihinden bu yana Merkezi Takas Hizmeti verilmektedir.
TÜRİB altyapısının yenilenmesine yönelik “TÜRİB Teknolojik Dönüşüm Projesi” kapsamında; Elektronik Ürün Senedi (ELÜS) Piyasasına emir iletiminin ürün piyasası aracı kurumları (ÜPAK) üzerinden yapılmasına ilişkin çalışmalar tamamlanmış ve 13.01.2025 tarihinde aracılı sisteme geçilmiştir.
Yeni yapı ile birlikte Takasbank, Piyasa'da gerçekleşen ELÜS alım satım işlemlerine takas, risk, teminat ve temerrüt yönetimi hizmeti vermeye başlamıştır.
ELÜS Alım Satım İşlemleri
TÜRİB ELÜS Piyasası’nda emir iletimi Ürün Piyasası Aracı Kurumları (ÜPAK) üzerinden, takas işlemleri ise Sermaye Piyasası Aracı Kurumları (SPAK) ve ÜPAK’lar tarafından gerçekleştirilmektedir.
Elektronik Ürün Senetleri (ELÜS) Takası
Emirler ÜPAK’lar tarafından Piyasa’ya iletilmekte ve eşleşen emirler anlık olarak TÜRİB’den Takasbank’a iletilmektedir. İşlem ve Komisyon Takası olmak üzere iki ayrı tipte takas bulunmaktadır. İşlem takası; TÜRİB’den gelen sözleşmede belirlenen yöntem ile sözleşme bazında ve çok taraflı netleştirme yöntemi ile yapılmaktadır. Net takasta Piyasa’da gerçekleştirilen işlemlerde net borç veya alacak tutarının hesaplanmasında ELÜS ve işlem para birimi bazında çok taraflı netleştirme yönteminin uygulanması esastır. Sözleşme bazında ise piyasada gerçekleştirilen işlemler netleştirme işlemi yapılmadan iki üye arasında sözleşme bazında takasa konu olmaktadır.
Komisyon takası Borsa tarafından Takasbank’a bildirilen komisyon verilerine göre Takas Üyesi bazında yapılmakta, komisyon borcu üyenin piyasa takas alacağından mahsup edilmektedir.
ELÜS Teminat Yönetimi
Piyasadaki risk yönetimi Takasbank tarafından yapılır. Müşteri hesapları ve üyenin kendine ait işlemleri, teminatları ve pozisyonları ayrı şekilde izlenir.
Risk yönetimi kapsamında talep edilen işlem teminatlarının hesaplanmasında üyelerin geçmiş dönemdeki işlem hacimleri ve ürünlerin fiyat değişimleri dikkate alınır. İşlem teminatları ayda bir güncellenir. Değerlenmiş teminatı, bulunması gereken işlem teminatından düşük olan hesaplar için teminat tamamlama çağrısı yapılır. Üyeler gün sonunda yapılan teminat tamamlama çağrısı yükümlülüklerini bir sonraki iş günü en geç saat 10:00’a kadar yerine getirmek zorundadırlar. Bu süre zarfında yerine getirilemeyen yükümlülükler için temerrüt hükümleri uygulanır.
Borsa Üyeliği için ÜPAK’lardan Borsa Üyelik Teminatı alınır. ÜPAK’lar ayrıca Borsa’da gerçekleştirilen işlemlerden doğan ücret, komisyon ve diğer yükümlülükleri için komisyon teminatı yatırırlar. Takas Üyeleri ise Takasbank Üyelik Teminatı’nı yatırırlar.
Üyeler tarafından, teminat yükümlülüklerinin yerine getirilmesi amacıyla teminata kabul edilen varlıklar belirlenen kompozisyon limitleri dahilinde kullanılabilir. Grup limiti, ilgili teminat çeşidinin yatırıldığı teminat türü için kabul edilebilecek azami yüzdesini belirtir. Uygulanması durumunda grup limitleri ilgili teminat türü için yatırılmış toplam teminat üzerinden hesaplanır.
Teminatlara uygulanacak değerleme katsayıları teminatların değerini belirlemek için kullanılan oranlardır. Değerleme katsayılarının hesaplanmasında Takasbank tarafından uygun görülen parametrik, parametrik olmayan veya simülasyon tabanlı istatistiksel yöntemler kullanılır. Teminat değerleme katsayılarının belirlenmesinde, ilgili varlığın Takasbank tarafından değerlendirilen kredi riski, vadesi, olağanüstü piyasa koşullarındaki volatilitesi, likiditesi ve varsa kur riski dikkate alınır.
Takasbank Türkiye Ürün İhtisas Borsası ELÜS Piyasası Yönergesi
Takasbank Türkiye Ürün İhtisas Borsası ELÜS Piyasası Prosedürü
