BANKALAR KREDİ DERECELENDİRME VE DEĞERLENDİRME ESASLARI

Türkiye’de faaliyette bulunan mevduat ve katılım Bankaları ile kalkınma ve yatırım bankalarının kredi değerliliğinin incelenmesi, bunlar lehine Takasbank tarafından tahsis edilebilecek limitlerin üst sınırlarının hesaplanması veya üyelik türlerinin tespiti amacıyla kullanılan içsel kredi derecelendirme ve değerlendirme sistem çalışmasında veri olarak, bağımsız denetimden geçmiş solo finansal tablolar, faaliyet raporları, piyasa istihbarat bilgileri, yazılı ve görsel medyada çıkan haberler ve bağımsız derecelendirme notları kullanılır. İçsel kredi derecelendirme ve değerlendirme çalışmasında kullanılan veriler; Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye Katılım Bankaları Birliği, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Sermaye Piyasası Kurulu, İstanbul Borsa A.Ş. ve bağımsız derecelendirme kuruluşlarının internet siteleri ile değerlendirilen bankalardan ve medyadan sağlanmaktadır. Kredi derecelendirme modelinde kullanılacak mali tablolardan üretilebilen finansal kalem ve rasyolardan oluşan finansal verilerin ağırlığı %100, uzman kanaatini yansıtan finansal olmayan verilerin ağırlığı ise yüzde sıfırdır

Finansal Veriler 

Finansal veriler, bankaların Türkiye Bankalar Birliği veya Türkiye Katılım Bankaları Birliği’ne göndermiş olduğu ve Birlikçe derlenen son 3 yıla ait finansal tablolardan elde edilen verilerden oluşturulur. 3 yıllık veriler son yıl %50 olmak üzere %30 ve %20 olarak ağırlıklandırılır. Finansal veriler, finansal kalemler ve finansal rasyolar olmak üzere iki ana başlık altında gruplandırılır.  

Tablo 1_Finansal Veri Dağılım ve Ağırlığı

Finansal Kalemler

Finansal kalemler, mevduat ve katılım ile yatırım ve kalkınma bankaları için farklı seçilmiş kalemlerden oluşmaktadır. Finansal kalemlerin içerisindeki büyüklükler önemlerine göre de farklı puanlandırılmıştır. Puanlandırma yapılırken öncelikle bankacılık sektörü ortalama değerleri mevduat ve katılım bankaları ile kalkınma ve yatırım bankaları için ayrı hesaplanır ve sektör ortalaması ile her bir bankanın kendi değerleri karşılaştırılır. Sektör ortalamaları hesaplanırken gerek görülmesi halinde uç değerlerin etkisini azaltmak amacıyla en büyük ve en küçük veriler toplam veri sayısının %10’unu aşmamak üzere ortalamadan arındırılabilir. Sektör ortalaması ile karşılaştırma sonucunda, ortalamaya eşit değeri olanın %70’ini alması şartıyla her bir banka için 100 puan üzerinden banka puanları hesaplanır.

Tablo 2_Kullanılan Finansal Kalemler  

Finansal Rasyolar 

Finansal rasyo puanlarının hesaplanması, rasyolara göre değişkenlik göstermektedir. Rasyo puanlarının hesaplaması yapılmadan önce bankalar benzer banka grupları şeklinde sınıflara ayrılırlar. Puanlama yapılırken, bir kısım rasyolarda benzer banka grubun ortalaması alınıp, bu ortalamaya yakınlık veya uzaklığa göre puan dağılımı yapılırken, bazı rasyoda otoritelerce saptanmış veya genel kabul görmüş ölçüt değerlere yakınlık ya da uzaklığına göre puan dağıtımı yapılmaktadır. Ölçüt değerler ile karşılaştırılarak yapılan puanlamada bazı rasyolarda puan, ölçüt değer puanı ve içsel puan olmak üzere iki kısımda verilmektedir. Sektör veya benzer banka grup ortalaması baz alınarak yapılan puanlamada genel prensip, ortalama değeri sağlayan bankanın bahse konu rasyodan alınabilecek azami puanın % 70’ini almasıdır. Puanın kalan kısmı ise ortalamadan uzaklık veya yakınlığın oranıyla doğru orantıda artar veya azalır.  

Rasyo analizinde sermaye yeterliliği, aktif kalitesi, finansal yapı, gelir-gider yapısı, karlılık ve likidite gruplarında altı farklı rasyo seti kullanılır. Rasyoların yeterlilik düzeyi, sabit olarak belirlenmiş veya sektör ve banka alt grupları için ortalama olarak hesaplanan seviyelerle karşılaştırılarak belirlenir. Rasyo grupları, gruplarda bulunan rasyo tabloları mevduat ve katılım bankaları ile kalkınma ve yatırım bankaları için Tablo 3’deki gibidir:  

Tablo 3_ Kullanılan Rasyo tablosu   

Bağımsız Kredi Derecelendirme Notu 

Bağımsız kredi derecelendirme notları, bizzat kurumlardan, derecelendirme şirketlerinin internet siteleri, bankaların kendi siteleri, faaliyet raporları ya da internetteki diğer kaynaklardan elde edilir.  

Bankalar ile bankaların yurtiçi ve yurtdışında yerleşik hakim ortaklarının veya merkezlerinin bağımsız kredi derecelendirme kuruluşlarından aldıkları notlar belirtilen esaslar dahilinde içsel kredi derecelendirme ve değerlendirme notuna yansıtılabilir.  

Dikkate alınabilecek kredi derecelendirme notlarının son bir yıl içinde verilmiş veya gözden geçirilmiş olması gerekir. Derecelendirme kuruluşlarınca ilgilinin talebi olmaksızın resen takdir olunan notlar dikkate alınmaz.  

Kredi derecelendirme notları dikkate alınabilecek uluslararası kuruluşlar Fitch, Moody’s, Standard&Poors, Japonya JCR ve DBRS (Dominion Bond Rating Services)’dir. Bu kuruluşların kontrolü altında faaliyet gösteren Türkiye’de yerleşik derecelendirme kuruluşlarınca verilen kredi derecelendirme notları da BDDK veya SPK’dan kredi derecelendirme yetkisi almış olmaları kaydıyla dikkate alınır. Türkiye’de kurulu diğer derecelendirme kuruluşlarınca verilen notlar hem BDDK hem de SPK tarafından yetkilendirilmiş olmaları kaydıyla dikkate alınır. Ancak Türkiye’de kurulu olup, sadece BDDK veya SPK tarafından yetkilendirilen diğer kuruluşlarca verilen notlar, farklı bir kredi derecelendirme kuruluşunca verilen ikinci bir notun mevcut olması halinde dikkate alınır.  

Türkiye’de yerleşik banka veya hakim ortaklar için kurumsal uzun vadeli ulusal notlar, ulusal notun bulunmaması halinde ise uluslararası yerel para kredi notları kullanılır. 

Bankaların yurtdışında yerleşik merkezleri veya hakim ortakları için uluslararası derecelendirme kuruluşlarınca verilen kurumsal uzun vadeli uluslararası yabancı para kredi notları kullanılır.  

Bankanın Türkiye’de, banka merkezi veya hakim ortağının ise yurtiçinde veya yurtdışında almış olduğu bağımsız derecelendirme notu var ise, ihtiyatlılık ilkeleri çerçevesinde notlardan sadece birisi veya her ikisi birlikte dikkate alınabilir.  

Birden fazla derecelendirme kuruluşunca verilen notun mevcudiyeti halinde düşük olan dikkate alınır. Derecelendirme kuruluşlarının verdiği notların sıhhati ve güvenirliliği ile ilgili olarak olumsuz bir kanaat oluşması halinde, ilgili kurumca verilen notlar dikkate alınmaz.  

İçsel kredi derecelendirme ve değerlendirme notları ile bağımsız derecelendirme notlarının eşleştirilmesinde Tablo 4 kullanılır. 

Tablo 4_İçsel ve Bağımsız Derecelendirme Notları Eşleştirme Tablosu  

Banka için hesaplanan içsel kredi derecelendirme ve değerlendirme notunun, banka veya banka merkezi veya hakim ortağının bağımsız derecelendirme notu ile aynı olması halinde, içsel kredi derecelendirme ve değerlendirme notunda herhangi bir değişiklik yapılmaz ve Bankaca hesaplanan içsel kredi derecelendirme ve değerlendirme notu dikkate alınır.  

Banka için hesaplanan içsel kredi derecelendirme ve değerlendirme notunun, bankanın veya banka merkez veya hakim ortağının bağımsız derecelendirme notundan yüksek olması halinde, içsel kredi derecelendirme ve değerlendirme notu Tablo 5’e uygun olarak indirilir. Banka merkezi veya hakim ortağın bağımsız derecelendirme notu değerlendirmeye alınacak ise Tablo 5’deki puanların %75’i dikkate alınır.  

Banka için hesaplanan içsel kredi derecelendirme ve değerlendirme notunun, banka veya banka merkezi veya hakim ortağının bağımsız derecelendirme notundan daha düşük olması halinde, hesaplanan içsel kredi derecelendirme ve değerlendirme notu TBD-B ila TBD-D aralığında ise, banka veya banka merkezi veya hakim ortağının bağımsız derecelendirme notuna göre Tablo 5’e uygun olarak ilave puan eklenir. Banka merkezi veya hakim ortağın bağımsız derecelendirme notu değerlendirmeye alınacak ise Tablo 5’deki puanların %75’i dikkate alınır. Hesaplanan içsel kredi derecelendirme ve değerlendirme notu TBD-E ise, banka veya banka merkezi veya hakim ortağının bağımsız derecelendirme notu dikkate alınmaz ve içsel derecelendirme notunda herhangi bir değişiklik yapılmaz.  

Hesaplanan içsel kredi derecelendirme ve değerlendirme notu ne olursa olsun, banka veya banka merkezi veya hakim ortağının bağımsız derecelendirme notu “D (Temerrüt)” ise Bankamızdaki limitleri iptal edilir ve bankanın içsel derecelendirme notu TBD-E olarak değiştirilir.  

Hakim ortakların bağımsız derecelendirme notlarının dikkate alınmasında, hakim ortağın bankayı destekleme güç ve niyetini gösteren destekleme notları aranabilir.  

Tablo 5_Azaltım ve Arttırıma ilişkin çizelge   

Kurumsal Yönetim Derecelendirme Notu  

Kurumsal Yönetim Derecelendirme notları, bizzat kurumlardan, raporu düzenleyen şirketlerin internet siteleri, bankaların kendi siteleri, faaliyet raporları ya da internetteki diğer kaynaklardan elde edilir. Bankalar aldıkları notlar içsel derecelendirme notuna yansıtılabilir. Notların son bir yıl içinde verilmiş veya gözden geçirilmiş olması gerekir. Kurumsal Yönetim Derecelendirme Notu Tablo 6’da gösterildiği şekilde, hesaplanmış içsel kredi derecelendirme ve değerlendirme puanına toplam üst puanı aşmamak kaydıyla ilave puan olarak eklenir.  

Tablo 6_Kurumsal Yönetim Derecelendirme Notu  

Kredi Derecelendirme ve Değerlendirme Notu 

Finansal kalem ve rasyolar için 100 üzerinden hesaplanan puanlar, bölüm ağırlık oranları ile çarpılarak bankaların içsel kredi derecelendirme ve değerlendirme puanları bulunur. Bağımsız kredi derecelendirme ve kurumsal yönetim derecelendirme notları da dikkate alınarak nihai içsel kredi derecelendirme ve değerlendirme puanına ulaşılır. Çalışma sonucunda bankalara, toplam derecelendirme puanlarına göre aşağıda bulunan 5 dereceden birisi verilir.   

Derecelendirme ve Değerlendirme

Değerlendirilen bankaların özkaynakları, çalışma sonucunda girdikleri gruba karşılık gelen Bankaca belirlenmiş özkaynak çarpanı ile çarpılarak nominal ve RMD esaslı limitleri, bu limitlerin toplanmasıyla da üst limitleri belirlenir.